تحقيق معماري ايلخاني

جمعه ۱۷ آذر ۹۶ | ۱۳:۱۷ ۲۳ بازديد

تحقيق معماري ايلخاني

براي توضيحات بيشتر و دانلود كليك كنيد

دسته: معماري
بازديد: 54 بار
فرمت فايل: doc
حجم فايل: 28 كيلوبايت
تعداد صفحات فايل: 24

معماري ايلخاني 26 ص

قيمت فايل فقط 3,400 تومان

تحقيق معماري ايلخاني

به نام خدا

خصوصيات عمده معماري ايلخاني

آثار ساختماني دوره ايلخاني مرحله اي از تاريخ پيوسته معماري اسلامي ايران است و اشكال دوره هاي قبل و خصوصيات طرح و جزئيات آنها را منعكس مي كند.

سبك معماري دوره ايلخانان مستقيماً از سبك آثار ساختماني دوره سلجوقي اقتباس شده است.

معماري سلجوقي و ايلخاني از حيث اوضاع و شرايط متظاهر شدنشان با هم شباهت دارند.

در دوره سلجوقيان و همچنين در دوره ايلخانيان ساختمان هاي ديني از قبيل مساجد و مدارس و زيارتگاه ها و مقبره ها بر ساختمان هاي غيرديني رجحان داد شد و اين نشانه كاميابي اقتصادي آن زمان است.

در دوره ايلخاني مساله عمده تلفيق و تركيب اشكال ساختماني و تزئيني موجود بود.

معماريان دوره ايلخاني همه نقشه و مصالح و روش ساختماني دوره سلجوقي را اقتباس كردند و مقبره برجي در معماري سلجوقي اهميت داشت و در دوره ايلخانان از آنها به عنوان الگو استفاده شد.

در ساختمان هاي دوره ايلخانان اهميت زيادي به عموديت و ظرافت اشكال منتخب داده شده است و با مقايسه با آثار ساختمان هاي سلجوقي، نسبت اطاق ها تغيير داده شده و اطاق ها از نظر بلندي، نسبت به اندازه هاي افقيشان، بلند شده اند. در دوره ايلخانان نسبت به دوره سلجوقيان، ايوان ها باريكتر و قدرت ساختماني بنا عمداً تمركز داده شده است. حد فاصل خارجي و داخلي ديواره ها و جرزها در عمق كار شده و به همين جهت ديوارهاي ضلعي نازك و جرزهاي سنگين گوشه اي بوجود مي آورد. در داخل شبستان ديوارها را به همان ترتيب نازك مي ساختماند و فقط نقاطي را كه تمام سنگيني گنبد بر روي آنها بود، ضخيم مي ساختند.

از دوره ساسانيان معماران ايراني از نيم طاق به عنوان واسطه ميان محوطه مربع شكل بنا و گنبد مدور استفاده مي كردند. استعمال اين شكل باستاني مداومت يافت، بدون آنكه بناهاي مسلمان احساس كنند كه براي قرار دادن گنبد بر روي ساختمان مربع شكل به شكل ديگري از بنا نيازمندند. با اين حال نيم طاق، مياني سايه افكن ظاهراً حساسيت سازندگان را عليه خود برمي انگيخت و در دوره سلجوقيان قبه هاي مقرنس براي از ميان بردن نيم طاق مياني بكار رفت. در دوره ايلخانان نوع و شكل قبه و گنبد سلجوقيان ادامه پيدا كرد و قبه هاي مقرنس رونق بيشتري پيدا كرد.

معماري ايلخاني هم جنبه جهاني و امپراطوري داشت و هم جنبه محلي و همچنين نفوذ خارجي در قسمت معماري زياد نبود.

طبقات ابنيه

ساختمان هايي كه داراي جنبه ديني هستند، عبارتند از:

1. مسجد 2. مدرسه 3. مقبره

مسجد: مسجد در شكل كامل ايراني خود داراي اين خصوصيات است در اول محور طولي بنا سه در ايوان قرار دارد كه جلوي آن صحن باز واقع است. طاق نماهاي دور صحن به چهار ايوان ختم مي شوند كه در ايوان در محور طولي و دور ايوان در محور عرضي قرار دارند و شبستان ها در پشت طاق نماها واقعند. ايوان اصلي در محور طولي مسجد و روبروي ايوان ورودي كه سوي ديگر صحن است قرار دارد و به شبستان مربع شكل باز مي شود كه گنبد دارد و در ديوار انتهايي آن، در انتهاي محور طولي مسجد محراب واقع است.

قديمي ترين مسجد موجود در ايران كه همه اين عوامل را دارد مسجد جامع زواره است.

از دوره ايلخانان فقط يك بنا كه واجد كه شرايط فوق باشد وجود دارد كه مسجد جامع ورامين است.

مدارس، نقشه كلي مدرسه به ------- شبيه نقشه مسجد است كه با وجود اختلاف در مورد استفاده از آنها، نقشه مدرسه هاي ايران نقشه مدرسه ـ مسجد ناميده شده است.

مقبره ها: به دو دسته تقسيم مي شوند: دسته اول آنهايي كه شبستان مربع شكل گنبددار دارند و دسته دوم مقبره هاي برجي با اشكال مدور و مربع و چندوجهي.

درباره ساختمان هاي غيرديني ذكري مختصر كفايت مي كند.

كاروانسراها: شكل كاروانسراها از لحاظ مسكوني دور صحن حياط شبيه شكل مدرسه است، بجز آنكه صحن حياط آن خيلي بزرگتر است. صحن بزرگ براي نگاهداري حيوانات باركش كاروان بكار مي رفت و ديوارهاي خارجي ----- بود و شبستان گنبددار به ندرت در پايان محور طولي ساخته مي شد.

رابطه ابنيه با محل آنها

مقبره دوره ايلخانان به پيروي از رسم قديم جدا ساخته شده و از همه سمت ---- -بوده است. شواهد ابنيه ي باقيمانده نشان مي دهد كه قبور سلاطين در نقاط مخصوص قرار داده مي شد و قبر افراد بسيار مهم گاهي در ناحيه اي معمور در نزديكي مسجد يا زيارتگاه انتخاب مي شد، ولي محل معمول براي ساختمان مقبره هاي برجي يا زيارتگاه يكي از قبرستان هاي محلي بود.

علاوه بر مقبره ها يك نوع ساختمان ديگر نيز معمولاً منفرد است و آن كاروانسراها بود كه يا در خارج شهر در امتداد جاده هاي تجاري و يا نزديك دروازه شهر ساخته مي شد.

بناهايي كه براي مصارف ديگر ساخته مي شد معمولاً در نواحي آباد برپا مي گرديد و جهت معين و محور طولي داشت. چون اين بناها جنبه ديني داشتند، جهت آنها در جهت معين محراب قرار داشت و طول بنا از سردب ورودي تا محراب بود.

گاهي محدوديت هاي مكاني، يا رابطه لازم ساختمان يا ابنيه موجود، مستلزم آن بود كه محراب در نقطه اي غير از انتهاي محور طولي نقشه قرار گيرند. از جمله محراب زيارتگاه ---- بكران، نزديك اصفهان كه در ديوار كوتاهي كه جلوي سمت باز ايوان قرار دارد، ساخته شده است.

وقتي ساختمان ها در نقاط معمور بنا مي شدند، يا راه هاي ارتباطي به دقت به آن ناحيه مرتبط مي شدند و يا اينكه به راه هاي ارتباط توجهي نمي شد و در آن صورت خيابان ها و كوچه ها طوري تغيير داده مي شدند كه از مقابل بنا عبور كنند.

استادانه ترين و از نظر معماري زيباترين وسيله اهميت دادن به سردري كه به خيابان باز مي شد، بلند ساختن آن و قرار دادن دو مناره در دو طرف آن بود. اين نوع معماري از دوره ايلخانان به بعد متداول گرديد.

در دوره ايلخانان رسم ديرين اسلامي در ايران يعني ساختن ابنيه مركب در دستگاه هاي متعدد ادامه يافت. به نظر مي رسد كه نمو اينگونه مجموعه ساختمان با تراكم و ازدياد ابنيه، از خصوصيات معماري اسلامي در ايران بوده است.

هم در دوره هاي قديم تر و هم در ادوار بعد مساجد چندين شهر در ابتدا يا در انتها بازار سرپوشيده و يا در جوار مسير آن قرار داشت، در حالي كه هيچ يك از مساجد موجود از زمان ايلخانان چنين وابستگي ندارد.

براي ساختمان مهم معمولاً محل مرتفع ترجيح داده مي شد.

روش و مصالح ساختماني

به نظر مي رسد كه از دوره هاي قديم تر مداركي حاكي از طرح ريزي و نقشه كشي قبل از آغاز ساختمان وجود داشته باشد و فقط يك مدرك كوچك مي رساند كه ساختماني دوره ايلخاني از روي نقشه هاي مطالعه شده ساخته مي شد.

در مورد آثاري كه تزئينات مفصل و پركارتر دارند احتمال مي رود كه براي انجام و اتمام قسمت هاي تزئيني وقت بيشتري لازم بوده تا براي زيرسازي خود بنا.

از وقتي كه طرح ساختمان بر روي زمين ريخته مي شد تا وقتي كه ساختمان به اتمام مي رسيد به طور قطع يك نوع مقياس اندازه گيري به كار برده مي شد، صرف نظر از اينكه از نقشه ترسيم شده پيروي مي شد يا نه؟

نقش استاد كار ماهر

نام عمده اي از استادكارها كه در ساختمان ها يا تزئين بعضي از ابنيه دست داشته اند در نقاط مختلف ساختمان ها باقيماند همكاران است. از جمله در كتيبه هاي تاريخي و در انتهاي كتيبه هاي ديني يا به صورت امضا در كتيبه هاي محراب يا در داخل حاشيه يا صفحه يا دايره ي كوچكي كه مخصوص اين كار تعبيه گرديده است.

انواع آجر

آجر معمولي

آجر كوچك: آجرهاي مربع شكل بكار رفته در دوران سلجوقي

آجر تراشدار: خشت تر را در قالب معمولي تراشيده و با چاقو يا سيم تغيير شكل داده و بعد پخته اند. به كار رفته در ساختمان ها با آجركاري مفصل

آجر قالبي مخصوص: به اشكال معين براي قسمت هاي مختلف و مخصوص بنا، از قبيل ستون چه هاي زاويه

خست: به 3 طريقه بكار مي رفته است:

· كليه بنا از خشت
· ديوارهاي پايين از خشت و گنبد از آجر
· هسته مركزي ديوار از خشت و سطح نماي آن از آجر

آجر مستعمل: در بسياري از ساختمان اين دوره از آجر قديمي استفاده مي شده است.

بندكشي: اغلب ساختمان ها بعد از آنكه ساختمان ديوار به اتمام مي رسيد، بندكشي مي شد. معمولاً بندكشي طوري انجام مي يافت كه هم سطح ديوار باشد.

آجرچيني: به طور كلي در آجرچيني ساختمان هاي دوره ايلخانان علاقه كمتري به تنوع طرح ها و توجه كمتري به تناسب نزديك لايه هاي طرح با خود ساختمان نشان داده شده است.

گچ: در دوره ايلخانان گچ به آهك ترجيح داده شده است و ترجيح گچ به آهك از آن جهت بود كه زودتر خود را مي گيرد و كمك بزرگي به طاقنماها و سقف ها بر روي پوشش هاي موقت يا دائم به شمار مي آمد. نمونه ها نشان مي دهد كه اغلب گچ با خاك رس و شن و ماسه و حتي گل مخلوط مي شده است.

انواع آجرچيني:

1. آجر معمولي
2. آجرچيني معمولي دو رجه
3. طرح مربعي اريبي (يا طرح لوزي)
4. اسامي يا عبارات مقدس
5. طرح تسمه اي (يا طرح صليبي يا مشبك)
6. طرح زاويه دار
7. طرح جناغي

سنگ صاف

در شش بنا يعني مقبره برجي سلماس و خياو و دو مقبره برجي در مراغه و كاروانسراي مرند، پي بنا از سنگ صاف ساخته شده كه از دو تا پنج رديف افقي تشكيل يافته و سطوح عمودي پي با سطح ديوار تراز است.

قلوه سنگ و پاره آجر

از دوره ايلخانان فقط يك ساختمان از اين قسم باقيمانده و آن مقبره پير بكران در حوالي اصفهان است. در اين دوره در سه ساختمان زيرسازي ديواره از قلوه سنگ و روكش آن يا از آجر و يا از سنگ صيقلي شده است. اين ساختمان ها عبارتند از: برج مدور در ربع رشيدي تبريز، مقبره برجي منهدم شده در ري و زيارتگاه داخلي صحن مسجد جامع شيراز.

چوب: چوب غالباً به شكل قطعات مدور و دراز بكار رفته و به موازات جهت ديوار به صورت افقي قرار داده شده است. در ابنيه دوره هاي قبل از ايلخانان استعمال چوب به اين طرز كاملاً مرسوم بود.

براي نگاهداري بعضي از قسمت هاي بنا نيز چوب بكار مي رفته است. در مسجد جامع علي شاه تبريز تيرهاي چوبي كه به زاويه قائم در جهت ديوار قرار داده شده اند هره هاي ديوار آجري را كه تا 20 سانتيمتر از صفحه پايين ديوار جلوتر هستند نگاهداري مي كنند.

در مسجد جامع ورامين طاق هاي مقرنس و سردرهاي ورودي بوسيله تيرهايي كه از طاق آجري نيم دايره بيرون آمده آويزان شده و نگاهداري مي شود.

آهن: در محل تلاقي در گوشه خارجي سردرب ورودي كاروانسراي ----، يك قطعه آهن به شكل زاويه قائم جهت اتصال به چوب ميخكوب شده است. اين عامل استحكام همزمان با ساخت كاروانسرا به كار برده شده است.

خصوصيات ساختماني

شالوده: از فرسودگي و سايش اطراف بناهاي موجود معلوم مي شود كه پي بنا معمولاً از سنگ و قلوه بوده است.

پلكان: در همه سازه هاي اين دوره پله هاي معمولي داخل مارپيچ كه دور ستون مدور آجري مي گردد وجود دارد.

طاق ها: دوره ايلخانان براي تكامل گنبد دو جداره آجري ممتاز است و انواع ديگر طاق هاي اين دوره از دوره سلجوقيان معمول و متداول بوده است. از اين دوره هيچگونه وسيله جديد فني و اشكال تازه پديد نيامده و چون سطوح ساختماني زير طبقات طرح هاي تزئيني پنها بود، علاقه زيادي نسبت به زيرسازي و ابتكار ساختماني در انها نشان داده نمي شد.

انواع طاق هاي دوره ايلخاني:

· طاق ضربي
· طاق روي جرزهاي مربع يا مربع مستطيل
· نيم گنبد
· طاق هاي مقرنس

سطوح داخلي طاق ها را به انواع مختلف تزئين مي كردند، ولي سطوح خارجي در معرض باد و باران و هوا قرار داشت. براي حفاظت سطح خارجي طاق با آن را با كاهگل يا خاك اندود مي كردند يا پوششي از آجر صاف روي آن قرار مي دادند.

بناهاي دوره ايلخانان مانند بناهاي دوره سلجوقي سعي داشتند طاق هايي با حداقل قالب و چوب بست بنا كنند.

استفاده مداوم از گچ عامل مهمي بود كه بناهاي ايراني را قادر مي ساخت بدون قالب نگهدارنده مركزي، طاق هاي بزرگ بسازند.

در ساختمان هاي موجود از دوره ايلخانان، فواصل وسيع بين دو جرز كه با طاق پوشيده شده باشد كمتر ديده مي شود. به علاوه به نظر مي رسد كه بناهاي آن دوره علاقه زيادي به ساختن انواع و اقسام اشكال گوناگون نشان نمي دادند. به همين جهت در حالي كه هر يك از طاق هاي نقاطي از مسجد جامع اصفهان كه به دوره سلجوقيان نسبت داده مي شود، با طاق مجاور خود فرق دارد، در مسجد جامع ورامين چند نوع محدود به كرات بكار رفته است.

در ابنيه دوره ايلخانان طاق هاي راهرويي غالباً ساخته شده و طاق هاي گوشه اي متداول بوده است. طاق هاي برخوردگاه دو سقف به ندرت ديده مي شود و در فواصل ديوارهاي مسجد جامع ورامين پيدا مي شود، ولي طاق هاي صاف كه بر سردرهاي ورودي و سرسراها، مانند سرسراي مقربه اولجايتو و مسجد جامع يزد ديده مي شود، در اين دوره بيش از دوره هاي قديم بكار رفته است.

گنبدها: بيست و هشت عد از ابنيه دوره ايلخانان داراي گنبد هستند و تعدادي ديگر زماني گنبد داشته اند كه باقي نمانده است.

انواع گنبد:

· گنبد منفرد
· گنبد دو جداره واقعي
· گنبد داخلي كه زير سقف مخروطي شكل يا گنبد چادري چند سطحه پنهان است.

هر سه نوع گنبد قبل از دوره ايلخانان در ايران مرسوم بوده است. نوع اول زاويه مستقيم گنبدهاي دوره ساساني است و نمونه هاي بسياري از آن در ابنيه سلجوقي پيدا مي شود. واضح‌ترين نمونه اصلي نوع دوم، مقبره سلطان سنجر در مرو است و معروف‌ترين نمونه نوع سوم، گنبد قابوس مي باشد.

در گنبدهاي دوره ايلخانان كوشش براي ازدياد عظمت و ابهت و يافتن راه حل تازه براي مسائل ساختمان آشكار است. گنبد دو بر در ايران، كه در اين كه در اين دوره آغاز شد تا دوره تيموري و صفوي ادامه يافت.

طرح گنبد بيضي شكل نوك تيز در دوره ايلخانان بسيار شبيه مقطع قوس نوك تيز راهروها و قوس ديوارهاي ابنيه است. اين شباهت طرح ممكن است كوشش ---- بوده است و نيز نمونه گنبد نوك تيز بيضي شكل دوره ايلخانان روي استوانه بلند منجر به لغو گنبد پياز شكل گرديد كه در قرن پانزدهم و قرون بعد رواج يافت.

در اين شكل اصول ساختماني فداي حداكثر تاثير احساساتي شده است. اينگونه گنبدهاي پيازي شكل روي استوانه مدور بلند از خصوصيات طرح قرن پانزدهم است و روي مقابر و مساجد مشهد و سمرقند ديده مي شود و تا دوره صفويه عموميت داشت و مورد توجه بود.

از فوايد گنبد دو بر آن بود كه گنبد داخلي شبستان با تزئينات مفصل و پركاري كه داشتند از آسيب هوا محفوظ مي ماندند. چندين ساختمان داراي گنبد دو بر، پلكاني بين دو ديوار دارند كه به فضاي دو گنبد منتهي مي شود. اين فضا در پايهي گنبدها نيم متر عرض دارند و پله ها براي بازرسي بنا و تعميرات بكار مي رفته است.

گنبدهايي كه در اين دوره ساخته شده است از لحاظ نسب و سنت مستقيماً به دوره ساسانيان ـ با واسطه دوره سلجوقيان ـ مي رسد و در ضمن توجه خاصي مبذول گرديده كه ساختمان آن طوري باشد كه حداكثر استحكام ممكن رعايت شده باشد.

طاق نماها

در دوره ايلخانان اغلب روي هره پيش آمده كه چند سانتيمتر عمق داشت، ساختن طاق شروع مي شد.

پا طاق مقرنس: مقرنسكاري را به طريق زير انجام مي گرفته است:

پر كردن يك ناحيه يا سطح مقعر با دو يا چند طبقه ربع گنبدي كوچك كه در آن راس ربع گنبدها در هر طبقه از طبقه زير پيش آمده تر است.

مقرنسكاري از خصوصيات معمولي معماري سلجوقي بود، ولي در دوره ايلخانان اشكال مزبور كاملتر، مفصلتر و تنوع زياد حاصل كرد.

قيمت فايل فقط 3,400 تومان